Laatste doodstraf in Friesland
Fries dammen

De doodstraf werd voor Nederland, ten tijde van vrede, in 1870 afgeschaft. Na de Tweede Wereldoorlog werd 152 maal de doodstraf opgelegd, waarvan er veertig door het vuurpeloton werd uitgevoerd. Voor 1870 werd de doodstraf regelmatig opgelegd. Dit kon door het zwaard of door ophanging. In de praktijk werd dit laatste toegepast. De executies in Friesland werden te Leeuwarden uitgevoerd. De spotnaam voor de Leeuwarders herinnert daar nog aan: galgelappers.


Op 23 maart 1860 werd Ype (Baukes) de Graaf uit Workum in het openbaar opgehangen. Deze executie, die op marktdag werd gehouden en veel publiek trok, was de laatste, die in vredestijd werd voltrokken, voordat de doodstraf werd afgeschaft. Ype (Baukes) de Graaf bracht de meeste tijd, die hij buiten de gevangenis doorbracht, in Harlingen door. Hij was al op jeugdige leeftijd op het slechte pad geraakt en op 18-jarige leeftijd wordt hij wegens herhaalde diefstal tot twee jaar tuchthuis veroordeeld. Hierna volgt al snel een tweede veroordeling: geseling met een strop om en 7 jaar tuchthuis. In 1843 wordt Ype veroordeeld tot geseling, brandmerking en 8 jaar tuchtschool. Na deze straf blijft hij drie jaar op vrije voeten om uiteindelijk toch weer tegen de lamp lopen. Vijf jaar tuchthuis en geseling was dit maal de straf.

In Harlingen, waar hij gedurende zijn vrije jaren verbleef, had hij kennis gekregen aan Aafke Monsma. Zij trouwden niet, maar toch kregen ze twee kinderen. Een van de kinderen overlijdt jong, de tweede is vijf jaar oud als haar vader in 1859 vrijkomt en weer naar zijn gezinnetje terug wil keren. Aafke wil echter niets meer van hem wil weten. Ype dringt aan, maar Aafke blijft weigeren.

Blokhuispoort Leeuwarden 1499

Ype Baukes de Graaf druipt af, maar op de avond van vrijdag 2 september slijpt hij in de Spoketuin bij de Kerkpoortsbrug zijn mes aan beide kanten vlijmscherp. De volgende morgen al gaat hij heel vroeg naar de aardappelmarkt. Hij neemt aan dat Aafke daar aan het werk zal zijn. Harlingen kende toen nog vele grachten en waterlopen. Daarvan werd druk gebruik gemaakt om groente, aardappelen, turf en andere handelswaar met bargen aan te voeren. Ype treft Aafke op de Spekmarkt, waar ze met sjouwwerk bezig was. Hij loopt op haar toe en waarschuwt haar nog een maal met de woorden: "Aafke, beraad je". Aafke blijft weigeren. Hierop trekt Ype zijn mes en steekt zeven keer toe. "O, mien arm kien, mien arm kien", waren haar laatste woorden. Dokter Ansingh, die men te hulp heeft geroepen, kan niets meer doen.

Haar moordenaar was ondertussen de stad uitgevlucht, maar keerde al snel terug en deed alsof er niets gebeurd was. Politieman Westra herkent hem echter en houdt hem aan. Op weg naar het politiebureau dreigt de samengestroomde menigte aan te vallen. Agent Westra kan dit maar met moeite verhinderen. Op het bureau geeft Ype Baukes de Graaf al snel toe dat hij de moord heeft gepleegd. Verder vertelt hij ook van plan te zijn geweest zijn dochter te vemoorden. Daarna had hij zelfmoord willen plegen. Op 7 november 1859 werd Ype Baukes de Graaf door het Provinciaal Gerechtshof ter dood veroordeeld. Zijn verzoek om gratie aan Koning Willem III wordt afgewezen.
De uitdrukking "Aafke beraad je" werd daarna gebruikt om iemand, zij het gekscherend, ernstig te waarschuwen.
(uit: Harlinger Wandelverhalen)

BLOKHUISPOORT Leeuwarden

FRIES DAMMEN (OER-ALLES)

Het dammen is al eeuwen een geliefde bezigheid en kan overal worden gespeeld; op een club, in de trein, op het internet en gewoon thuis op de keukentafel. Oorspronkelijk bestond een dambord niet uit velden maar uit lijnen. Een van de oudste aanwijzingen voor het damspel vinden we in een Deens koningsgraf uit de vroege Middeleeuwen. Archeologen troffen naast de gebruikelijke grafgiften (wapens, sieraden en amuletten) ook een groot aantal witte en zwarte stenen. Ze zijn van glas en stammen uit het Romeinse Rijk. In de Middeleeuwen ontstond het dambord als veldenbord. Waarschijnlijk als reactie op de grote populariteit van het schaakspel. Een oorspronkelijke damvorm is moeilijk aan te wijzen.

Visueel grapje: Vlak A en B hebben de zelfde kleur

In de loop der tijd ontstonden diverse varianten: Pools dammen, Canadees dammen, Italiaans dammen en Fries dammen. Het Fries dammen wordt op enkele plaatsen in Friesland nog gespeeld en de belangstelling is groeiende. Zo werd het spel ook tijdens Koninginnedag 2008 gedemonstreerd. Wel bijzonder is dat een Noord-Afrikaanse damvariant genaamd Zamma, gespeeld op een lijnenveld, veel overeenkomsten vertoond met Fries dammen.

Iets over de manier van spelen. Het Fries dammen wordt net als het internationale dammen op een gewoon bord gespeeld met twintig witte en twintig zwarte schijven. Zelfs het zetten gaat op dezelfde manier, namelijk schuin. Het schuin slaan zoals in het gewone damspel moet ook. Maar dat is niet de enige manier waarop bij het Fries dammen kan worden geslagen. Er wordt ook verticaal en horizontaal geslagen. In totaal kan men acht richtingen op slaan. Friesdammen.nl